Watergevaar en klimaatadaptatie in Limburg: Het Grensmaasgebied
Watermanagement is voor een land als Nederland een cruciaal onderdeel van klimaatadaptatie. Daarom vinden we in ons land ook volop programma’s en projecten die werken aan onze waterveiligheid. Klimaatverandering vergroot bovendien de kans op extreem weer, wat ook landinwaarts tot gevaren kan leiden. Op 2 november verscheen in het NRC een artikel met de kop: ‘Een plan van ruim een miljard om het hoge water in Limburg tegen te gaan.’ Het hoge water verwijst natuurlijk naar afgelopen zomer, toen de overstromingen in Limburg voor ongeveer 1.8 miljard aan schade veroorzaakte.
Peet Adams van Consortium Grensmaas vertelt over het Grensmaasproject, de watersnood van afgelopen zomer in Limburg en hoe de toekomst er nu mogelijk uit gaat zien.
Kantje boord
Volgens Adams was het extreme hoogwater voor iedereen en dus ook voor alle deskundigen een verrassing. Zeker midden in de zomer. De waterafvoeren bereikten recordhoogtes door ongekende langdurige regenval. Het was kantje boord: ‘Slechts twee centimeter hogere waterafvoer en Maastricht was overstroomd.’ Ruimte geven aan het water, in plaats van het (alleen) proberen te bedwingen of beheersen, is tegenwoordig een centraal onderdeel van Nederlands watermanagement.
Specialisten op het gebied van watermanagement zijn ervan overtuigd dat eerdere programma’s om ruimte aan de rivier te geven een nog grotere ramp hebben voorkomen. Zoals Adams aangeeft: ‘De ingrepen van het project Grensmaas bewezen hun waarde. De tienduizenden bewoners langs de Maas in Zuid-Limburg hielden het droog.’
Een ergere ramp voorkomen?
Alhoewel er opnieuw noodzaak is voor een miljardenplan, is er dus ook een hoop goed gegaan. Er lijkt haast altijd wel een (bijna) ramp nodig voordat mensen in actie komen. Maar klopt deze aanname wel als het gaat om watermanagement in Nederland? Ons land is een echt waterland. Naast onze beroemde relatie met de zee heeft ons land ook veel rivieren en andere wateren. Zo ook de Maas, een echte regenrivier, die door klimaatverandering meer risico loopt tot overstroming.
In 1993 en 1995 waren er ook ernstige overstromingen in Zuid-Limburg. Duizenden mensen moesten worden geëvacueerd en de schade was enorm. De dijken bleken bovendien op veel plekken niet sterk genoeg. Uit deze ramp kwam een nieuwe aanpak voort: Ruimte voor de Rivier. Hier wordt er aandacht besteed aan de samenhang tussen water, natuurgebieden, landbouw, infrastructuur en woningbouw.
Ruimte voor de Rivier
Er zijn twee grote programma’s onder deze titel in Nederland: het inmiddels afgeronde Ruimte Voor De Rivier en de Maaswerken. Bij de Maaswerken wordt veel gedaan om de verruiming van de rivier en het aanleggen van meer of betere waterbekkens en -buffers mogelijk te maken. Daarbij zijn verschillende lagen van het Rijk en de waterschappen, maar ook natuurorganisaties, kennisinstellingen, omwonenden en bedrijven betrokken.
Een van die Maaswerken is het gebied genaamd de Grensmaas: het deel van de Maas tussen Maastricht en Roosteren. De Grensmaas is de enige grindrivier in Nederland en dit deel van de Maas is onbevaarbaar voor schepen. Hier zet men vol in op watermanagement.
De Grensmaas
Het Grensmaasproject komt voor het grootste deel voor eigen rekening en risico van het Consortium. Dat is een samenwerkingsverband van aannemers, grindbedrijven en Natuurmonumenten – met Rijkswaterstaat als contractpartner. Adams legt uit: ‘De kosten bedragen ongeveer 700 miljoen euro. Dit bedrag moet worden terugverdiend door de winning van zand en grind.’ Het project heeft drie hoofddoelstellingen: waterveiligheid, natuurontwikkeling en een verdienmodel waarbij het Consortium zelf de uitvoering bekostigt. Hierover vertelt Adams: ‘De waterveiligheid is inmiddels gerealiseerd door de Maas 350 hectare extra ruimte te geven en door de aanleg van zo’n 20 kilometer aan nieuwe dijken. De kosten van die ingrepen moeten de komende jaren terugverdiend worden.’
Wakker geschud
Volgens Adams heerst inmiddels het besef dat er veel nadrukkelijker aandacht nodig is voor het overstromingsrisico van rivieren. Het credo was ‘rivieren meer de ruimte geven in combinatie met natuurontwikkeling’, waarmee het project Grensmaas voorloper was. Een innovatief bekostigingsmodel, natuurontwikkeling met hernieuwde aandacht voor biodiversiteit en betere samenwerking met omwonenden; het zijn een paar van de vernieuwende kwaliteiten van project Grensmaas.
Het hoogwater van afgelopen juli heeft volgens Adams inwoners en overheid wakker geschud. Maar, zo vult hij aan: ‘Het werk aan rivieren en beken is nooit af.’ Project Grensmaas heeft ook aanvullende maatregelen getroffen. Twee jaar geleden hebben ze op verzoek van de provincie een plan opgesteld om Maastricht en Zuid- en Midden-Limburg beter te beschermen tegen hoogwater. In een tijd voor klimaatverandering en toenemende onzekerheid is dat geen overbodige luxe.
Actie
Watermanagement vraagt continu om innovatie. Hierbij is het zaak om slim en efficiënt te werk te gaan. Adams benoemt bijvoorbeeld de noodzaak van meer bufferruimte: ‘Het grote voordeel van dergelijke reservoirs is dat je het water in extreem droge periodes weer kunt gebruiken. Bij alle aandacht voor het hoogwater blijven de risico’s van langdurige droogte onderbelicht. De oververhitting van steden bijvoorbeeld.’
Meteen na het hoogwater van afgelopen juli heeft het Consortium alle partners bij de overheid gevraagd om hun plannen versneld uit te werken. Zo gebeurt er veel op het gebied van watermanagement bij de Grensmaas, zoals ook in de rest van Nederland. Dankzij deze projecten is het afgelopen zomer niet nog verder uit de hand gelopen. Maar dankbaarheid mag geen plaats maken voor gemakzucht. Aandacht hiervoor blijft nodig. Meer dan ooit. Het project Ruimte voor de Rivier loopt in ieder geval nog tot 2027.