Van seksuele voorlichting tot financieel eigenaarschap: je kunt écht alles sociaal ontwerpen
‘Wij beginnen met de mens en we eindigen met de mens. En het liefst doen we het hele ontwerpproces daartussenin ook samen met de gebruiker. Voor ons zijn mens en innovatie niet los van elkaar te zien. Het is uiteindelijk altijd een persoon die er iets mee moet. En als dat niet werkt, is je innovatie ook niet succesvol.’
Designduo Joes+Manon gebruikt design thinking om oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken te bedenken. Design thinking is een manier om een oplossing te vinden voor complexe vraagstukken met behulp van design. Het gaat uit van een lerend, iteratief proces waarbij de aanpak van een vraagstuk op een creatieve, oplossingsgerichte manier, centraal staat. Er is een belangrijke rol weggelegd voor de gebruikers – die het probleem ervaren. In een nauwe samenwerking met hen, werken ontwerpers naar een product of prototype toe dat dat bijdraagt aan de oplossing van het vraagstuk.
Zelf noemen Joes Janmaat en Manon Barendse het trouwens liever Social Design. ‘Design thinking is echt zo’n buzzword geworden’, verzucht Barendse. ‘Ik vraag me altijd af; moeten we dat nou gebruiken of niet? Ik zie het niet als een manier van werken. Voor ons is het echt een mentaliteit, zo werken wij altijd.’
Wat is social design?
Social design dus. ‘Dat is voor ons de brug tussen wat mensen persoonlijk willen, en een groter maatschappelijk of duurzaamheidsdoel’, vertelt Barendse. ‘Social Design bestaat in allerlei soorten en maten. Zo heb je kunstenaars die sociale thema's aanhalen in hun exposities om mensen daar bewust van te maken en zijn er sociale werkplaatsen waarin er met designers samen wordt gewerkt, denk bijvoorbeeld aan Social label.’
Daarnaast wordt social design ook gedefinieerd door het proces. ‘Het gaat er niet om dat wij denken van: "Oh ik heb een goed idee, dat ontwerpen we de wereld in". Het moet echt een idee zijn dat ontstaat vanuit de gebruiker of vanuit de maatschappij. Wij zeggen wel eens: wij maken de verandering niet, maar we faciliteren verandering. Daar zit een subtiel, maar wezenlijk verschil in.’
Social design kun je op heel veel maatschappelijke thema’s loslaten, en dat doet Joes+Manon dus ook. Van een app voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, tot de seksuele gezondheid van Xhosa tienermeisjes en van de eetgewoonten van mensen met dementie tot de gamification van seksuele voorlichting; Joes+Manon onderzoekt en ontwerpt het allemaal.
Financieel eigenaarschap voor mensen met verstandelijke beperking
Een voorbeeld van social design waar Barendse erg trots op is, zijn de projecten die Joes+Manon voor ggz-instelling Pluryn doen. ‘Medewerkers en cliënten komen zelf met vraagstukken, en daar verzinnen wij samen met hen een oplossing voor. Een van de vraagstukken ging over financieel eigenaarschap. De cliënten van Pluryn wilden inzicht in hun eigen financiën: Wat heb ik? Wat mag ik gebruiken? En wat kan ik sparen?’
‘Uiteindelijk hebben wij samen met de cliënten en medewerkers van Pluryn een app ontwikkeld die helemaal op maat ingesteld kan worden. Sommige mensen kunnen daarin veel zelf doen, andere mensen hebben maar beperkt toegang, of kunnen het alleen beheren met hun begeleider. Afhankelijk van wat de mensen zelf aankunnen.’
Input van de gebruiker is essentieel
De cliënten en medewerkers zijn vanaf het begin tot het eind bij het project betrokken. Joes+Manon weten daardoor heel goed wat de gebruiker nodig heeft. ‘We kwamen er bijvoorbeeld achter dat wat wij duidelijke signaalkleuren vinden, voor sommige jongeren met autisme te veel prikkels gaf’, legt Barendse uit. ‘Er moest dus ook een zwart-wit versie van de app komen.’ Zo komen Barendse en Janmaat tot een ontwerp dat goed past en waarvoor ook mensen binnen de organisatie zich verantwoordelijk voelen. ‘Als wij weg zijn, moet er iemand zijn die de kar verder trekt’, legt Barendse uit.
‘Uiteindelijk werken we in de sprintprojecten naar een prototype toe (zoals de app waarmee cliënten inzicht hebben in hun financiën, red.), wat we samen met een implementatieplan overdragen aan de organisatie. En dan kunnen zij daarna een partner zoeken om het verder te ontwikkelen. Met een prototype kun je aan een bestuur of financierder veel gemakkelijker duidelijk maken wat je plan is.’
En het mooiste is dat deze aanpak heel goed werkt. ‘Bijna de helft van de ontwerpen die we met Pluryn hebben gemaakt, worden inmiddels gebruikt of uitgevoerd. Dat is echt heel gaaf!’
4 lessen over design thinking
‘Ik merk dat het heel hip is om een cursus design thinking doen in het bedrijf en dan hoopt men dat er van alles verandert. Maar ik denk niet dat het echt zo werkt’, vertelt Barendse. ‘Design thinking is echt een mentaliteitsverandering. Dat leer je niet in vier uur.’
Wil je design thinking, of social design toepassen in je projecten? Dan heeft Barendse nog wel 4 lessen om rekening mee te houden. Ten eerste: ‘Ga heel oplossingsgericht te werk. Zoek uit wat er niet goed gaat en hoe je dat kunt veranderen.’ Ten tweede: ‘Experimenteer! En probeer je ermee te verzoenen dat je nog niet alle informatie hebt als je gaat beginnen’. Daarnaast adviseert Barendse mensen om vooral vertrouwen te hebben: ‘Vertrouw erop dat het eindresultaat ontstaat tijdens het proces.’ En ten slotte: ‘Betrek er altijd ontwerpers bij, en leer van hen.’
Dutch Design Week
Wil je Joes+Manon in actie zien? Dat kan tijdens de Dutch Design week, vanaf 19 oktober in Eindhoven, waar ze een seksualiteit diner houden. ‘Het wordt een belevingsdiner waarin we mensen uitnodigen om open over seksualiteit, in de brede zin van het woord, te praten en waarin we uitdagingen signaleren.’ Een deel van de diners is alleen toegankelijk voor experts, een ander deel is open voor publiek.