Normal is over: Het is te laat om pessimistisch te zijn
Klimaatverandering, massale uitsterfte van dier- en plantsoorten, uitputting van natuurlijke hulpbronnen en een groeiende kloof tussen arm en rijk zijn symptomen van ons problematische financieel-economische systeem. Dat stelt documentairemaakster Renée Scheltema in haar bekroonde film Normal is Over. Ze biedt een nieuw perspectief op de grote maatschappelijke uitdagingen waar we wereldwijd mee te maken hebben en deelt oplossingen om het tij te keren. ‘Economische groei was lange tijd normaal. Maar nu kraakt het systeem al decennia.’
Het was een ambitieus project. En een gigantisch verhaal. Over klimaatverandering, verschillen tussen arm en rijk, massale uitsterving van dieren en planten, plasticvervuiling, agricultuur. Maar eigenlijk gaat Normal is Over over het onderliggende probleem: een financieel-economisch systeem dat niet meer werkt. ‘Veel van de gigantische wereldwijde uitdagingen en problemen waar we tegenwoordig mee te maken hebben, zijn symptomen van dat falende systeem. Maar als je de oorzaken niet aanpakt, los je niets op’, vertelt documentairemaakster Renée Scheltema.
Tijd om het tij te keren
Die oorzaak is de manier waarop ons financiële systeem is ingericht, gelooft ze. Geld wordt gecreëerd doordat banken rente heffen op leningen die ze verstrekken. Banken lenen alleen geld uit wanneer ze er meer geld voor terugkrijgen, wat zorgt voor economische groei. Het is hoog tijd om het tij te keren en om af te stappen van deze filosofie van groei en steeds méér willen, méér kopen, méér uitgeven, vindt Scheltema.
De grenzen aan de groei
Tijdens haar studie Criminologie, las Scheltema het rapport ‘De grenzen aan de groei’ van de Club van Rome, een particuliere stichting van wetenschappers. In het rapport werd uitgelegd dat als de actuele groeitrend in de wereldbevolking, industrialisatie, vervuiling, voedselproductie en uitputting van natuurlijke hulpbronnen zou doorzetten, dat schokkende gevolgen zou hebben. Natuurlijke hulpbronnen zouden uitgeput raken en de industriële groei zou remmen. De bevolkingsomvang en vervuiling zouden nog enige tijd toenemen, maar verslechtering van de voedselvoorziening en gezondheidszorg zouden eerst tot stilstand en later tot terugloop van de bevolkingsgroei leiden. Veel van deze voorspellingen beginnen nu uit te komen. ‘Als we doorgaan met groei, komen we in een crisis terecht, voorspelde de Club van Rome. En ja hoor, 50 jaar later zitten we in die crisis.’
Het probleem ontrafelen
De schokkende voorspellingen van het rapport lieten Scheltema niet meer los. Veertig jaar later, in 2011, ging ze in haar eentje op pad om Normal is Over te maken. Zonder subsidie van televisiezenders, want die vonden het verhaal te groot. ‘Ik heb mijn huis verhuurd, een lening afgesloten en ben al zoekend naar oplossingen gaan reizen. In de film ontrafel ik het probleem van onze financieel-economische situatie en schijnbaar oneindige groei. En ik probeer oplossingen te bieden op verschillende niveaus. Van kleine oplossingen in de buurt, tot op macro-economisch niveau. Ik heb er vijf jaar lang onbetaald aan gewerkt om het bericht de wereld in te krijgen.’
In gesprek met innovators
Voor de symptomen van het probleem van onze drang naar groei, vond Scheltema veel oplossingen. In haar film gaat ze in gesprek met innovators als Cradle-to-cradle, circulair architect Thomas Rau en de bomen plantende non-profit Greenpop. En met grote denkers als econoom Kate Raworth, milieuactivist Vadana Shiva en Paul Gilding, oprichter van Greenpeace. Mensen en bedrijven die vanuit een duurzaam perspectief naar de wereld kijken en met hun producten of ideeën een oplossing bieden voor de gevolgen van een onhoudbaar financieel-economisch systeem.
Het systeem moet op de schop
Maar de belangrijkste oplossing ligt in het aanpakken van de oorzaak. Het systeem moet op de schop. Econoom Bernard Lietaer pleit in de film daarom voor lokale munten, aanvullend op het bestaande officiële muntsysteem. Deze munten kunnen gebruikt worden om kosteloos behoeften te bevredigen. Dat klinkt misschien abstract, maar gebeurt in de praktijk al. Denk bijvoorbeeld aan frequent flyer miles, waarmee mensen kunnen “betalen” om met het vliegtuig te gaan. ‘We denken dat geld heel belangrijk is en dat we het moeten oppotten om er nóg meer geld mee te maken. Maar waar zijn we eigenlijk mee bezig? Dit soort oplossingen verraste me, en bieden zeker op lokaal niveau veel kansen.’
De boodschap wordt steeds relevanter
‘Bij het maken van de film heb ik ontdekt dat het erger is dan ik dacht. En tegelijkertijd zie ik dat heel veel mensen zich inzetten om het beter te maken. Dat blijft helaas wel een kleine minderheid. Het systeem moet om. Dat klinkt voor sommige mensen heel ongrijpbaar. Maar er zijn ook mensen die het snappen en die wil ik met elkaar verbinden. Daarom heb ik The New Normal Foundation opgericht. Zo wil ik kleine initiatieven die goed bezig zijn aan elkaar koppelen, zodat we elkaar kunnen steunen. Vorig jaar heb ik met de stichting genoeg geld opgehaald om een nieuwe versie van de film te kunnen maken, Normal is Over 1.1, omdat de boodschap steeds relevanter wordt. Ben ik hoopvol? Ja en nee. Maar ik sluit me aan bij wat schrijver en landbouwkundige professor Lester Brown in de film zegt: “It’s too late to be pessimistic”.’
Meer weten?
Bekijk de film via de website van Normal is over.