‘De woningopgave is vooral een sociaal-maatschappelijke vraagstuk’
De cijfers liegen er niet om: in 2030 wonen er 18,5 miljoen mensen in Nederland. Om al die mensen te kunnen huisvesten, moeten er de komende tien jaar bijna een miljoen huizen bijgebouwd worden. Meer mensen betekent behalve meer huizen ook grotere mobiliteit, drukkere steden en daarmee grotere uitdagingen rond leefbaarheid en verduurzaming.
Op de InnovatieExpo 2021 verkennen we hoe we regio’s en steden leefbaar en gezond kunnen houden. In aanloop naar de Expo vragen we Rijksbouwmeester Floris Alkemade welke oplossingen hij ziet voor de woningopgave die ons te wachten staat. ‘De veranderingen die nodig zijn, brengen ieder voor zich zoveel positiefs met zich mee.’
Nederland wordt steeds voller. Terwijl de bevolking helemaal niet zo hard groeit. Ongeveer de helft van de miljoen nieuwe woningen is niet nodig voor de groeiende bevolking, maar voor het groeiende aantal eenpersoonshuishoudens, stelt Alkemade. Bijna veertig procent van de Nederlandse huishoudens bestaat uit één persoon, een percentage dat met de voortschrijdende vergrijzing alleen nog maar gaat toenemen. ‘Moeten de woningen die we gaan bijbouwen dan gezinswoningen zijn? Of moeten we inzetten op een heel andere bouwcultuur?’
Een waslijst aan opgaven
‘In de eerste helft van de vorige eeuw leefden we in een verzorgingsstaat waarin we woningen voor grote, kinderrijke gezinnen bouwden als antwoord op een geboortegolf. Nu zien we enorme vergrijzing, vereenzaming en maatschappelijke tweedeling. Er is een nadruk gekomen op zelfredzaamheid in plaats van de verzorgingsstaat. En de auto is niet langer de oplossing, maar het probleem. Alles is anders, behalve onze woonwijken.’
Dat betekent volgens Alkemade dat de opgave niet alleen de miljoen nieuwe woningen is, maar ook de 8 miljoen bestaande woningen én de wijken waarin die staan. Bovendien is het niet één opgave, maar een hele waslijst. Huizen moeten van het aardgas af, er moeten zonnepanelen op, hittestress moet aangepakt worden, er moet ruimte komen voor nieuwe mobiliteit en er moet circulair gebouwd worden. Bovendien is de woningopgave zeker niet alleen een bouwtechnisch probleem, stelt Alkemade. ‘Pre-corona was tien procent van de volwassenen sterk vereenzaamd. Nu is dat volgens onderzoeken rond de vijftig procent. Hoe we wonen heeft daar invloed op. De woningopgave is dan ook vooral een sociaalmaatschappelijk vraagstuk. En de oplossing zit in de samenhang van al die verschillende opgaven.’
Een andere bouwcultuur
Alkemade ziet twee oplossingsrichtingen. De eerste bedient de vraag op korte termijn: geef ons weilanden en dan bouwen we daar Vinex-wijken op. ‘Dat lijkt een logische manier om snel extra woonruimte te creëren, maar houdt geen rekening met de vergrijzingsgolf die eraan komt en het feit dat er nu al heel veel meer gezinswoningen dan gezinnen zijn.’
Hij pleit dan ook voor het alternatief. In plaats van meer weilanden vol te bouwen, kun je namelijk ook vernieuwen in bebouwd gebied. ‘Daarmee kunnen we het overgrote deel van die miljoen woningen toevoegen en tegelijkertijd werken aan het hele spectrum aan vragen waarmee we in binnensteden te maken hebben. Maar dat vergt wel een andere bouwcultuur.’
Houtbouw
De meeste mensen zitten er niet op te wachten dat hun wijk voller wordt gebouwd. Ze zijn bang dat ze groen en ruimte kwijtraken. Maar door op een andere manier te bouwen, kan het omgekeerde gebeuren, stelt Alkemade. ‘Zaken combineren biedt oplossingen. Veel wijken zijn totaal ingericht op autogebruik. Door daar andere inrichtingskeuzes in te maken, kun je zeeën van ruimte winnen. En als je woningen niet bouwt in beton, dat wereldwijd bijna tien procent van de CO2-uitstoot veroorzaakt, maar in hout, kun je CO2 opslaan. Houten woningen zijn bovendien heel licht, dus je kunt ze makkelijker bovenop bestaande bouw zetten. En je kunt ze prefabriceren en dus veel sneller verwerken in de bestaande woonomgeving. ’s Ochtends rijd je de woning de wijk in en ’s avonds kan er bij wijze van spreken al iemand intrekken.’
Houtbouw is een veelbelovende oplossing voor de woningopgave, maar het is ook maar één deel van het antwoord, vindt Alkemade. ‘Combineer het met een vernieuwende, aantrekkelijke en duurzame architectuur, manieren om hittestress tegen te gaan en een betere afvoer van hemelwater en zet woongemeenschappen op om eenzaamheid te verminderen. Het is een samenhangende opgave. Die samenhang vormt niet het probleem, maar de oplossing.’
Er komt beweging
Het is aan innovators en ontwerpers om de route te schetsen naar deze nieuwe bouwcultuur, vindt Alkemade. ‘De veranderingen die nodig zijn, brengen ieder voor zich zoveel positiefs met zich mee. Circulaire natuurlandbouw levert prachtige landschappen op. Werken aan hittestress betekent meer groen in onze woonwijken. Als we nadenken over onze toekomst, gebeurt dat vaak in doemscenario’s van zeespiegelstijging en klimaatverandering. Dan lijken de vragen te groot en Nederland te klein. Terwijl Nederland zeldzaam relevant is: zo georganiseerd, welvarend en hoogopgeleid als we zijn, de revolutionair slimme omgang met het water. Wat in Nederland gebeurt, doet ertoe op wereldschaal. Wees dus niet bang voor verandering en realiseer je wat voor kwaliteiten het gaat opleveren. Dat verhaal zou iedereen moeten vertellen, maar zeker onze ontwerpers en wetenschappers, dat zijn tenslotte de specialisten in verandering. Maar ik ben hoopvol. Ik zie zowel overheden als de markt, burgers, kunstenaars en wetenschappers zoeken naar oplossingen. Het is een hels karwei, een hele cultuur moet omgevormd worden, maar er komt beweging.’
Ontwerpprijsvraag biobased bouwen
Omdat de biobased productieketen nu nog in de kinderschoenen staat, zijn er veel mogelijkheden om de ontwikkeling ervan aan andere innovaties te koppelen. De Rijksbouwmeester wil daarom binnenkort een ontwerpprijsvraag lanceren om deze ontwikkeling te stimuleren. Alkemade: ‘Als we een bouwcultuur omvormen van beton en baksteen naar natuurlijke materialen, wat voor andere zinvolle vernieuwingen dienen zich dan ook aan? We zijn op zoek naar teams van producenten en ontwerpers die de hele bouwketen kunnen doordenken en omvormen. Ik hoop dat we met deze prijsvraag inzicht krijgen in wat er nodig is om écht te gaan opschalen.’
Meer weten over de mogelijkheden en potentie van deze nieuwe vormen van bouwen? Op de InnovatieExpo is biobased bouwen één van de thema’s die centraal staat. Mis het niet en meld je aan via www.innovatieexpo2021.nl!