Springtij Forum: inspiratie en vooruitgang op Terschelling
De twaalfde editie van het Springtij Forum vond vorige week plaats op Terschelling. Drie volle dagen met 750 deelnemers uit de politiek, overheid, bedrijfsleven, kennisinstituten en het sociaal middenveld. Ze ontmoetten elkaar in een omgeving vol kunst, kennis en natuur. Samen werkten de deelnemers in meer dan 60 open sessies aan duurzame uitdagingen van Nederland en zetten daar concrete oplossingen en stappen in. Samen met Onno van Sandick kijken we naar het Forum en naar het onderwerp Sociale Transformatie.
Onno van Sandick is adviseur kennis, strategie en duurzame ontwikkeling bij Rijkswaterstaat. Hij is nauw betrokken bij het Springtij als lid van het organisatiecomité. Daarbij is hij medeverantwoordelijk voor de inhoud van het programma. Het programma bestaat uit 10 lijnen, waarvan één, Sociale Transformatie, direct onder Van Sandick valt. Over sociale innovatie, technologische veranderingen en hoe dit onderwerp terugkomt tijdens de drie intensieve dagen. Ook deelt Van Sandick een korte reflectie op het Forum met ons.
Wat is het Springtij Forum?
Springtij Forum bestaat sinds 2010, vertelt Van Sandick. ‘In het begin kwam voornamelijk de milieubeweging bij elkaar met als doelen: netwerken en kennisdeling. Er was een mooie overdracht van de oudere naar de jongere generatie.’ In de loop der jaren is het uitgegroeid tot een nationale conferentie van koplopers die met duurzaamheid bezig zijn. ‘De meerwaarde van het Forum is dat het een plek en moment is geworden waar iedereen van al die verschillende sectoren, instellingen en achtergronden bij elkaar komt. Daar kunnen mooie initiatieven uit ontstaan en zijn er ook veel ontstaan.’
Technologische en sociale veranderingen
Volgens Van Sandick kun je sociale innovatie of transformatie op twee manieren bekijken. ‘Je kunt sociale innovatie zien als een aanvulling op technologische innovatie. Als we immers technologisch innoveren moet er ook een maatschappelijke verandering optreden. Anders worden de innovaties niet toegepast. Denk aan voorbeelden als de mobiele telefoon of de invoer van de email. Als niemand ze gebruikt, is de technologische innovatie waardeloos.’ Een technologische innovatie heeft dus sociale innovatie nodig.
Echter kan sociale innovatie of transformatie ook een eigenstandige ontwikkeling zijn. ‘Dan komen de transformaties en innovatie vanuit de samenleving zelf. Bijvoorbeeld door verandering in normen en waarden, of sterker nog een systeemverandering, waarin ook structuren en werkwijzen veranderen. Dat is veel fundamenteler, want het draait dan om wat we als maatschappij geloven en belangrijk vinden. De klimaattransitie is daar een goed voorbeeld van: we moeten niet alleen anders energie opwekken en brandstoffen verduurzamen, maar ook onze economie anders organiseren.’ In deze vorm staat de sociale transformatie centraler. De technologische innovaties zijn wel nodig om in de behoeften van de samenleving te vervullen.
Technologische innovatie en sociale innovatie kunnen volgens Van Sandick dus beide kanten op werken. Ze zijn verweven. Technologie en normen en waarden hebben immers continu invloed op elkaar.
Van Sandick meent dat de benadering van het thema wel verschillen kan vertonen. ‘De sociale innovatie zoals dat is te zien bij de Innovatie Expo gaat naar mijn idee meer over de op technologie aanvullende innovatie. Terwijl bij Springtij het meer over de maatschappelijke transformatie gaat. De systeemverandering die nodig is om goed met de aarde om te gaan en om duurzaam te leven.’
‘Iedere maatschappelijke verandering gaat gepaard met vernieuwing van onderaf (in “niches”) en het niet meer voldoen van bestaande systemen. Als gevolg daarvan moet het systeem (het “regime”) waarin het bedrijfsleven en de maatschappij opereert veranderen. Dit gebeurt meestal door de innovaties van onderop te omarmen. Zo worden de veranderingen langzamerhand de norm. Zo zie ik dat ook gebeuren met de energietransitie’.
Sociale transformatie bij het Springtij Forum 2021
De programmalijn Sociale Transformatie heeft Van Sandick ontwikkeld samen met Derk Loorbach, hoogleraar sociaal-economische transities aan de Eramus Universiteit Rotterdam. Loorbach is een van de grondleggers van de transitiemanagement-aanpak als een nieuwe manier van governance voor duurzame ontwikkeling. Samen bedachten Van Sandick en Loorbach een drieslag voor het Forum:
Allereerst lichtte Loorbach in een masterclass het huidige wetenschappelijke perspectief op sociale transformatie toe. Dat werd aangevuld met statement van de Social Tipping Point Coalitie. Daarin werd de nadruk gelegd op het forceren van sociale tipping points om maatschappelijke verandering te creëren en te versnellen, met als concreet voorbeeld: een verbod op reclame voor fossiele producten.
Vervolgens kwamen bestuurders en directeuren bij elkaar om te praten over hun dilemma’s in het werk aan transities. ‘Hun ervaringen confronteerden we met Loorbach’s theorie om praktijk en de theorie van elkaar te laten leren.’
Ten slotte, ‘pasten we de inzichten toe op het eiland Terschelling, met een flinke groep mensen die zich daar al jaren inzetten om te verduurzamen. Met behulp van onderzoekend ontwerp hebben zij in groepen toekomstbeelden gecreëerd. Daarbij werd niet van de bestaande problemen uitgegaan, maar juist gewerkt aan een wenselijke toekomstvisie voor het eiland.’
Wat kwam er uit deze sessies? Van Sandick deelt zijn reflectie hieronder met ons.
Reflectie na het Springtij Forum 2021
Volgens Van Sandick was deze editie rijkelijk gevuld. Een paar dingen vielen op: ‘Veel gesprekken gingen specifiek over de vraag hoe sociale transformatie kan worden versneld en waarom het langzamer gaat dan nodig en gewenst. Een terugkerende constatering was dat duurzaamheid ons allemaal aangaat, maar nog niet als een zaak van ons allemaal gezien wordt.’ Ook hielden sprekers urgente pleidooien.
Zo wees fotograaf Kadir van Lohuizen erop dat we klimaatverandering blijven zien als iets voor de verre toekomst, of voor mensen ver weg. Maar we moeten niet langer wegkijken en in actie komen. Özcan Akyol betreurde dat klimaat een links onderwerp is geworden en drong aan om ook andere groepen dan de elite te betrekken in het maatschappelijk gesprek erover. Typhoon raakte het publiek onder meer met de oproep: “Wees moedig in je ongemak”. We gaan een onzekere toekomst tegemoet en moeten toch vooruit, samen.
Journalist en economisch historicus Sander Heijne schetste hoe nodig het is om het economisch systeem anders in te richten. En ook hoe dat mogelijk is. Een vlammend betoog over verandering van normen en waarden kwam van Jojo Mehte, een van de voorvechtsters van het opnemen van ecocide als een misdrijf in het internationaal strafrecht.
De spanning tussen het bestaande systeem en de gewenste verandering was eveneens een terugkerend thema. Hoe kunnen we bijvoorbeeld het bestaande fossiele systeem ombouwen, terwijl we er in vrijwel alle opzichten van afhankelijk zijn? ‘Transitie-governance kan daarbij helpen, maar in vele sessies bleek dat dit de spanning niet wegneemt. Een systeemsprong betekent nu eenmaal dat uitkomsten van beslissingen niet te voorspellen zijn en veranderdynamiek niet te controleren. Sterker nog: door te willen controleren en verandering tegen te houden, zou er juist meer chaos en onzekerheid kunnen ontstaat. Optimalisatie van het bestaande systeem kan de noodzakelijke systeemverandering in de weg staan.’
