‘Beleid maken is puzzelen met ideeën’

Schaarste hoeft niet altijd negatief te zijn. Het Nationaal MilieuProgramma (NMP) streeft naar een schaarste van milieuschade. Er wordt momenteel hard aan gewerkt, onder andere door Aniek Ahlers die omgevingsmanager is bij het NMP en zich bezighoudt met participatie en communicatie. Het uiteindelijke doel van het NMP? Een gezonde, schone en veilige leefomgeving. ‘Het zou zonde zijn als we geniale ideeën uit de samenleving missen. Daarom is participatie zo belangrijk’, aldus Ahlers.

Beeld: ©Nationaal MilieuProgramma

De ambitie van het NMP is dat er in 2050 in Nederland nog zo weinig milieuvervuiling is dat er geen of alleen nog heel kleine risico’s zijn voor de gezondheid. Met het participatieplan dat er nu ligt en de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) kan iedereen nu een zienswijze indienen en aangeven of er milieuopgaven missen, welke aandachtspunten er zijn en of je je kunt vinden in het voorgestelde participatieproces. Het NRD is hiermee de eerste stap naar een aanpak van wat er in het NMP komt te staan.

Document voor de toekomst

We moeten met zijn allen minder CO2-uitstoot veroorzaken en overstappen op duurzame energie. Grootse concepten, waar niet iedereen een concrete voorstelling bij heeft. Ahlers merkt dat dit ook voor milieu geldt. ‘Met het NMP werken we er naartoe dat er geen milieuschade meer is in 2050. Dat is een grote opgave waarbij concretisering lastig is. Maar het NMP moet een document voor de toekomst worden. Daarom willen we niet alleen vaststellen wat de milieudoelen zijn, maar ook de acties in kaart brengen die we daarnaartoe moeten uitvoeren. Door aandacht zowel op de doelen als de weg ernaartoe te vestigen, hoopt de overheid dat het onderwerp gaat leven bij burgers en het bedrijfsleven en werken we actief aan een gezonde, schone en veilige leefomgeving.’

Plan voor de lange termijn

Het nieuwe NMP is een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Het vorige stamt alweer uit 2001. Milieubeleid stond niet stil in al die jaren, geeft Ahlers aan. ‘De afgelopen jaren is er veel gebeurd op het gebied van milieu. Daar gaat het huidige ministerie van IenW ook met dit NMP mee door. We zien ook dat er dingen beter kunnen. Bij het NMP kiezen we de integrale blik om naar opgaven te kijken. Stoffen die een fabriek niet uitstoot, komen niet in het water en de bodem terecht.

Volgens Ahlers is het nuttig om doelen te hebben voor de lange termijn. Dat helpt bij het maken van keuzes. Ze geeft daarbij het voorbeeld van een verbouwing van je keuken: ‘Als je nu al weet dat huishoudens op termijn van het gas af gaan, en je staat op het punt je keuken te verbouwen, dan houd je daar rekening mee. Dan schaf je een elektrische kookplaat aan. Dat geldt in het klein, thuis, maar ook in het groot, in de industrie. Als je weet wat er in de toekomst wordt verwacht, kun je daar nu al rekening mee houden. Zo kun je het NMP ook zien: een kader dat helpt bij het nemen van beslissingen.

Beeld: ©Nationaal MilieuProgramma
Aniek Ahlers, Omgevingsmanager bij het NMP

Het stille midden bereiken

Bijzonder bij het opstellen van het NMP is het participatieproces. Overheidspartijen, milieu- en natuurorganisaties, bedrijven én inwoners zijn welkom om mee te denken over het NMP en hun stem te laten horen. Ahlers licht meteen op als het over participatie gaat: ‘Een van de doelen die we met participatie willen bereiken, is zorgen dat iedereen die een idee heeft ook de ruimte krijgt om dat idee aan te dragen.’

Ze doelt daarmee niet alleen op de gebruikelijke groep die meedoet met participatiemomenten, maar juist ook de groep mensen die je niet veel hoort. ‘Milieu gaat iedereen aan’, zegt Ahlers. ‘Iedereen mag daar iets van vinden. Ik geloof dat de samenleving vol zit met ingevingen waar we nu geen zicht op hebben. Met dit participatieplan hopen we ook het stille midden te bereiken. Zo kun je plannen echt toetsen en verrijken.’

Ambities en oplossingen

Een van de valkuilen bij participatieprocessen is dat mensen vaak al met oplossingen komen. Maar het is ook belangrijk om stil te staan bij je doelstellingen, vindt Ahlers. ‘Kijk eerst naar wat je ambitie is en vervolgens wat de oplossing is. Daarna is het van belang om de haken en ogen te bekijken. Wat is haalbaar en wat zijn de kosten?’

Participatie gebeurt onder andere door bijeenkomsten, maar ook door instrumenten zoals een Participatieve WaardenEvaluatie. Hierbij zitten deelnemers op de stoel van de beslisser en moeten ze keuzes maken over bijvoorbeeld windenergie in Amsterdam. Aan de hand van keuzeopties zien deelnemers gelijk wat de gevolgen zijn van elke keuze. Achteraf worden deelnemers ook gevraagd om aan te geven waarom ze bepaalde keuzes maken. Voor het ministerie van IenW erg waardevol. Met deze informatie kunnen ze ook zien waarom iemand in Twente iets anders vindt dan iemand uit de Randstad.

Stimulans voor innovatie

Ahlers krijgt vaak de vraag wat het NMP gaat opleveren. Behalve dat het handvatten moet bieden voor milieubeleid, gelooft ze dat het NMP ook een stimulans kan zijn voor innovatie. ‘Het feit dat je alvast nadenkt over wat we moeten doen om milieudoelen te bereiken voor 2050, betekent dat je nu al innovatieve oplossingen kunt bedenken om dat doel te behalen.’ Zo noemt ze het op zoek gaan naar alternatieven voor verbrandingsmotoren een mooie uitdaging die de automobielsector heeft opgepakt.

Daarnaast is ze ervan overtuigd dat het NMP rust gaat creëren. Investeren op milieu veroorzaakt vaak tegenzin bij bedrijven omdat het veel geld kost, maar Ahlers denkt dat het juist mooi kan zijn om zicht te hebben op waarvoor je investeert. Het NMP-team denkt daar graag over na met verschillende partijen, ook uit het bedrijfsleven. ‘Als je het hele plaatje voor je hebt, is het makkelijker om te bedenken welke kant je op wilt en kunt gaan. Voor mij is dat ook beleid maken. Beleid is niet statisch. Het is creatieve oplossingen bedenken en puzzelen met ideeën.’

Onderdeel van ons normale denken

Er is nog een lange weg af te leggen naar het NMP. ‘We staan nog redelijk aan het begin van het proces’, vertelt Ahlers. Bovenal hoopt ze dat milieu over dertig jaar geen loshangende zaak is en integraal wordt meegenomen in de keuzes die we maken. ‘Als we aan milieu denken, denken de meesten meteen aan knellende milieuvoorwaarden. Maar ik hoop dat het tegen die tijd onderdeel is van ons normale denken.’ Voor Ahlers betekent dat de komende tijd inspiratie ophalen, nadenken over wie er aan tafel moet zitten en uiteraard het gesprek aangaan met de omgeving. Ze is benieuwd naar de zienswijzen die ingediend zullen worden en verwacht geen schaarste aan opvattingen. ‘Kom maar op met die ideeën’, lacht ze.

Wil je bijdragen aan het opstellen van het Nationaal MilieuProgramma (NMP)? Dat kan. Tot en met dinsdag 4 oktober 2022 kun je een reactie geven op de eerste contouren van het Nationaal MilieuProgramma. Neem een kijkje op de website van het NMP voor meer informatie.