‘Eén iemand kan een verschil maken’
Klimaatverandering staat niet op zichzelf. En het is niet per se een oorzaak van veiligheidsrisico’s. Maar oud-generaal Tom Middendorp ziet wel een verband tussen klimaatverandering en frustratie; oftewel stof voor conflicten. Hij schreef er het boek Klimaatgeneraal over. De grote vraag is volgens hem hoe we de kloof gaan overbruggen tussen de schaarste aan grondstoffen en de groeiende wereldbevolking. ‘De oplossing is niet dat we meer moeten produceren’, zegt Middendorp. ‘We moeten meer gaan denken aan circulariteit en mensen met ideeën kansen geven.’
Klimaatontwrichting
Eigenlijk vindt Middendorp klimaatverandering niet de goede term als we het hebben over zijn boek. Eerder ‘klimaatontwrichting’. ‘Klimaatverandering is van alle tijden’, legt hij uit. ‘Maar het zijn de gevolgen van nieuwe omstandigheden waar we ook in Nederland mee moeten leren leven die ontwrichtend zijn en perspectieven ontneemt.’ Die omstandigheden waar hij naar verwijst zijn bijvoorbeeld langere periodes van droogte en langere periodes van intense regenval. Het probleem hierbij is nóg groter voor mensen die afhankelijk zijn van het land. Als het moeilijker wordt om het land te bewerken, kunnen spanningen ontstaan en uiteindelijk ook conflicten.
Daarnaast is klimaatontwrichting een grote veroorzaker van migratie. En hoe moeilijker het wordt om van het land te leven met de huidige klimaatveranderingen, hoe meer mensen zullen migreren en bijvoorbeeld de georganiseerde criminaliteit in gaan waar er makkelijk geld valt te verdienen. Daarom benadrukt Middendorp hoe belangrijk het is om de gevolgen van klimaatverandering te begrijpen. ‘Met voorbeelden breng je het veel dichter bij mensen. En dan krijg je ook meer draagvlak om iets te doen aan klimaatverandering. Bewustwording is belangrijk, maar je moet ook met oplossingen komen om een perspectief te kunnen bieden.’
Innoveren en circulariteit
Bewustwording van de impact van klimaatverandering is dus hard nodig. En niet alleen als het gaat om natuur en milieu, stelt Middendorp. ‘Eigenlijk zou je dat ook op andere terreinen moeten doen. Ook op het terrein van onderwijs, economie en de fysieke leefomgeving.’ Dat eist een mate van gedragsverandering. En innovatie. ‘We moeten op een andere manier produceren, want meer produceren is niet de oplossing’, constateert hij. ‘Daarvoor hebben we innovatie nodig. Specifiek innovatie op het gebied van productiemethodes waarbij je minder grondstoffen nodig hebt en uitgaat van circulariteit. Daar moeten we op inzetten.’
Middendorp geeft het voorbeeld van kunstenaar en uitvinder Ap Verheggen die hem een aantal jaar geleden benaderde met een ludiek idee: water uit de lucht halen in de Sahara. Het leek onmogelijk, maar uiteindelijk wist Verheggen, na talloze mislukte pogingen, een model tentoon te stellen dat wel 1000 liter water per dag maakt uit de lucht. En dat met een machine die zelfvoorzienend is en goedkoop om te maken.
Out of the box denken
De machine van Verheggen toont volgens Middendorp aan, waar het precies om gaat bij innovatie. ‘De slaagkans is klein’, zegt hij. ‘Maar je moet durven om fouten te maken.’ Hij hoopt dan ook dat er meer ruimte komt voor mensen die met oplossingen komen die out of the box zijn. Mensen die buiten de gebaande paden gaan. ‘Eén iemand kan een verschil maken.’
Het bewijst ook maar dat je je eigen kracht niet moet onderschatten. Middendorp moedigt maar al te graag aan om op onderzoek te gaan en in je eigen werkveld, en met je eigen deskundigheid, te ontdekken wat je kunt betekenen in de grootste uitdaging van de eeuw. ‘Je kunt sowieso een verschil maken door je bewust te zijn van je eigen footprint. Het hoeft niet groot te zijn. Als miljoenen mensen een klein beetje doen, vormt dat samen een grote verandering.’
Sociale dimensie van innovatie
Nog iets wat we niet mogen vergeten bij innovatie volgens Middendorp: samenwerking, de sociale dimensie van innovatie. ‘Innovatie is eerder een samenwerkingsvraagstuk dan dat het een technisch vraagstuk is. Hoe meer mensen de potentie zien van een goed idee, hoe meer partijen willen meedoen en hoe groter het spelersveld wordt.’ Dat zie je niet alleen bij een initiatief in gemeente Zwolle waarbij ze kijken hoe de gemeente zelfvoorzienend wordt, maar ook bij rampen die zich voltrekken.
Zoals bij rampen moet onze respons op klimaatverandering daarom beter worden, pleit Middendorp. ‘Organisaties zijn vaak intern gericht op het doen van hun eigen deel. Maar als we kijken naar hoe we ons beter voor kunnen bereiden, moeten we investeren in samenwerking. Het gaat ook om de chemie tussen spelers en dat je elkaar leert vertrouwen.’ Middendorp hoopt dat we hiermee het klimaat vooropstellen in al onze plannen.
Klimaatgeneraal van Tom Middendorp verscheen in februari 2022 bij Uitgeverij Podium. In 2016 hield toenmalig Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp een toespraak in het Vredespaleis, waarin hij waarschuwde voor de gevolgen van klimaatverandering. Na afloop werden zijn woorden al snel opgepakt door de media. ‘Middendorp zegt dat klimaatverandering de wereldvrede bedreigt’, schreef de NOS op haar website. De toon was gezet, ‘de klimaatgeneraal’ was geboren. Dankzij zijn jarenlange ervaring weet Middendorp precies hoe het leger te werk gaat. Het viel hem op dat er heel weinig aandacht was voor het klimaat, en hoe schadelijk dat is voor ons voortbestaan. Met zijn blik op de toekomst gericht laat Middendorp in Klimaatgeneraal zien dat klimaatverandering en onze veiligheid sterk met elkaar zijn verbonden.