"Voor de grote transities zijn innovaties én langdurig, consistent en goed doordacht beleid nodig”
Een langetermijnvisie van de overheid is cruciaal voor het oplossen van de grote maatschappelijke uitdagingen in de fysieke leefomgeving, zoals het milieu, de ruimtelijke ordening en de circulaire economie. Dat betoogt Marko Hekkert, sinds 1 januari 2023 directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving. Ondernemer Ruud Zanders wachtte die visie niet af en nam zelf het voortouw. Hij startte de duurzame en diervriendelijke kippenhouderij Kipster.
Marko Hekkert (links) en Ruud Zanders (rechts)
Het belang van een transformatieve overheid
Het Planbureau helpt de overheid met onafhankelijke kennis bij het vormgeven van beleid. “Wij berekenen bijvoorbeeld of plannen de beoogde doelstellingen behalen”, zegt Marko Hekkert. “Daarnaast willen wij bijdragen aan een langetermijnvisie in het beleidsproces.”
Het sluit aan bij zijn pleidooi voor een transformatieve overheid, wat inhoudt dat er een bestuurscultuur is die het mogelijk maakt om op tijd beleid te maken voor de grote maatschappelijke transities: “Langdurig, consistent en goed doordacht beleid is noodzakelijk om burgers en bedrijven mee te krijgen.”
Ruud Zanders herkent wat Hekkert zegt: “Maar ik ga er niet op wachten, want de afgelopen decennia heeft de overheid die rol niet gepakt.”
"De afgelopen decennia heeft de overheid die rol niet gepakt."
Hoe langer je wacht, hoe pijnlijker
Voor transities van deze omvang zijn nieuwe wetten nodig, innovaties, en mensen moeten veel veranderen aan hun manier van leven en consumeren. Dat kost tijd. “Hoe langer je wacht met je beleid, hoe sneller je het moet doorvoeren en hoe pijnlijker het wordt”, zegt Hekkert. “Je kunt deze transities niet behandelen als een crisis en dat is helaas wel wat er gebeurt.”
Zanders vult aan: “Er moet iemand opstaan die richting geeft en mensen meeneemt. Neem het voorbeeld van de veestapel die met zeker de helft moet krimpen. Je kunt dat niet zomaar stellen als voldongen feit. Zo’n vooruitzicht moet je uitleggen, onderbouwen met een visie en je moet duidelijk maken dat je niemand in de kou laat staan.”
Innovatie als sleutel tot verandering
Want dat er diepe veranderingen nodig zijn in producten en diensten, is duidelijk. Sectoren die aanbotsen tegen de grenzen van wat de planeet kan leveren, moeten zich afvragen of hun businessmodel nog past in de toekomst.
Volgens Hekkert is innovatie hierbij een sleutelingrediënt en moet de overheid bedrijven uitdagen om te innoveren. Ook dan is zekerheid nodig over de toekomstige eisen. “Het bedrijfsleven ziet verandering vaak als verlies”, zegt hij. “Maar als je bedrijven kaders en tijd geeft, leveren hun investeringen uiteindelijk geld op. En de overheid kan risico’s verminderen door op tijd helderheid te geven.”
"De overheid kan risico’s verminderen door op tijd helderheid te geven.”
Innovatieve, duurzame kippenhouderij
Ruud Zanders is een mooi voorbeeld van een ondernemer die zich realiseerde dat het roer om moest. Zo’n 2 decennia geleden runde hij meerdere grootschalige kippenhouderijen, waar hij zoveel mogelijk eieren produceerde, tegen zo laag mogelijke kosten. Tot het bedrijf in 2007 failliet ging en hij alles verloor. “Het zette me aan het denken. Is ons systeem wel houdbaar? Wie betaalt de prijs als het altijd goedkoper moet? De boer, het milieu, het dier? Kan ik het niet kleinschaliger, verantwoord en toch betaalbaar organiseren?”
In 2012 vielen de puzzelstukjes in elkaar, toen hij een groep Afrikaanse boeren rondleidde langs Nederlandse veehouderijen. “Zij snapten niet dat wij onze dieren in het rijke Westen goede granen en mais voeren. Dat zijn prachtige grondstoffen waarmee je mensen kunt voeden. Zo ontstond de basis voor Kipster: benut goede grond voor plantaardige voeding voor mensen, van marginale gronden - waar niets anders groeit dan gras - kun je via een koe eten maken en de voedselresten die overblijven na menselijke consumptie voer je aan kippen en varkens.”
Afwachten, afbouwen of vernieuwen?
Hoewel innovatie veel mogelijk maakt, passen niet alle bedrijven en bedrijfstakken in de toekomst. “Dat is een pijnlijke constatering, maar afbouw is wel een heel belangrijk onderwerp”, zegt Hekkert. En volgens Zanders is dat nog een ingewikkelde puzzel: “Als voorloper loop je ook het meeste risico, terwijl het juist kan lonen om tot het laatste moment te wachten.”
“We moeten in ieder geval vol aan de bak”, meent Hekkert. “30 jaar lijkt lang, maar 2050 is eigenlijk al morgen. Overheid, bedrijven en burgers moeten samen optrekken om de veranderingen te realiseren. Ik ben hoopvol. Daarom zit ik hier! Ik wil bijdragen aan een overheid die zo goed mogelijk zijn rol kan vervullen.”
